ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ
17.07.09
  Από το Φιλελεύθερο: ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ «Η Εθνική Φρουρά της Κύπρου, της οποίας ηγούνται Ελληνες αξιωματικοί, έχει καταλάβει την κυβέρνηση και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έχει αναφερθεί ότι είναι νεκρός».Η αξιωματούχος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου Rosemary Niehuss, παραδίδει στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσιγκερ ένα απόρρητο υπόμνημα (memorandum), με τίτλο: «Το πραξικόπημα στην Κύπρο από την ελεγχόμενη από Ελληνες αξιωματικούς Εθνική Φρουρά και ο θάνατος του Μακάριου». Το ρολόι έδειχνε 6 το πρωί (ώρα Ουάσιγκτον - 1 το μεσημέρι ώρα Λευκωσίας) της Δευτέρας 15 Ιουλίου 1974.Ο ισχυρός άνδρας του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ παραλαμβάνει τo υπόμνημα, το διαβάζει μεγαλοφώνως και καλεί σύσκεψη για αντιμετώπιση της κατάστασης. Η αντικατάσταση του Μακαρίου, με τον οποίο βρισκόταν μόνιμα «στα μαχαίρια» άλλαζε το σκηνικό στην ανατολική Μεσόγειο. Τα στρατηγικά συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών ίσως να βρίσκονταν σε κίνδυνο, παρά το γεγονός όπως αναφέρεται στο memo, «η εξωτερική πολιτική της Κύπρου (μετά την ανατροπή του Μακαρίου) θα παραμένει αναλλοίωτη».Τέσσερις ώρες πριν, το τέλεξ στον πέμπτο όροφο του Στέιτ Nτιπέρτμεντ, όπου και το νεοσύστατο Γραφείο Nότιας Eυρώπης, κτυπούσε δαιμονισμένα. Ο πρέσβης των Hνωμένων Πολιτειών στην κυπριακή πρωτεύουσα, Ρότζερ Ντέϊβις, που αργότερα δολοφονήθηκε από Ελληνοκύπριους οπλοφόρους, πληροφορούσε τους υπεύθυνους του Γραφείου και τον Χένρι Κίσιγκερ, ότι μισή ωρα πριν, (στις 8:30 το πρωί ώρα Kύπρου), είχαν παρατηρηθεί κινήσεις αρμάτων μάχης στην κυπριακή πρωτεύουσα και ακούγονταν πυροβολισμοί από παντού, ιδιαίτερα από την περιοχή του Προεδρικού Mεγάρου της Λευκωσίας.O Nτέιβις, είχε φτάσει στην Kύπρο δύο εβδομάδες πριν το πραξικόπημα και μόλις την Παρασκευή 12 Iουλίου είχε επιδώσει τα διαπιστευτήρια του στον Μακάριο. Oι δύο άνδρες είχαν μία μεγάλης χρονικής διάρκειας συνομιλία και, όπως θυμάται Αμερικανός διπλωμάτης, συζητήθηκε η πιθανότητα πραξικοπήματος. O Αρχιεπίσκοπος ήταν βέβαιος ότι «δεν υπάρχει (τέτοια) περίπτωση», αφού μόλις το προηγούμενο βράδι, οι κυπριακές αρχές είχαν επιτύχει μία εντυπωσιακή νίκη στον πόλεμο εναντίον της EOKA B'. Με εντολή της χούντας, που στόχευε στη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ του Μακάριου και των αντιπάλων του, ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης από την Αμμόχωστο τηλεφώνησε σε αξιωματικό του Eφεδρικού Σώματος και του αποκάλυψε ότι σε σπίτι στη Λευκωσία συνεδρίαζαν ο εκ των συναρχηγών της ΕΟΚΑ Β’, Λευτέρης Παπαδόπουλος, και μερικοί υπεύθυνοι τομέων. Η σύλληψή τους, είχε γύρει την πλάστιγγα υπέρ του Μακάριου. ‘Η τουλάχιστον έτσι νόμιζε ο Κύπριος ηγέτης, ο οποίος αρκετές φορές διακατεχόταν από μία περίεργη αλλαζονεία, ως να ηγείτο υπερδύναμης.Εκείνο το μοιραίο για την Κύπρο πρωινό, η κ. Niehuss, η οποία παρέμεινε στο στενό κύκλο των συμβούλων του Κίσιγκερ και μετά την αποχώρησή του από την κυβέρνηση, έγραψε στον προϊστάμενό της, ο οποίος έλεγχε απόλυτα το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ και τον Λευκό Οίκο:«Ολες οι αναφορές που φτάνουν από τις δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς υπογραμμίζουν ότι αυτή η υπόθεση (σ.σ. του πραξικοπήματος) είναι ξεκάθαρα εσωτερική υπόθεση της Κύπρου και (αφορά) την ελληνική κοινότητα. (Η Εθνική Φρουρά) κάλεσε (το λαό) να παραμείνει ήρεμος».Η βοηθός του Αμερικανού υπουργού σημείωνε επίσης ότι «ανάμεσα στις αναφορές για σποραδικούς πυροβολισμούς που είχαν σχέση με το πραξικόπημα, δεν αναφέρεται τίποτα και κανένα σοβαρό περιστατικό που να έχει σχέση με τους Τουρκοκύπριους».Και συνέχιζε: «Μέχρι τώρα η αντίδραση της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας είναι μία έκκληση για ηρεμία από τον ηγέτη της Ντενκτάς και ένα κάλεσμα για επέμβαση από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών».Ηταν φανερό, από την πρώτη αυτή αναφορά, ότι η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι δεν είχαν εισέλθει στο πολιτικό και στρατιωτικό παιγνίδι που ξεκίνησε με το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Αυτό, θα συνέβαινε λίγες μέρες μετά, και θα κατέληγε στην τουρκική εισβολή εναντίον της Κύπρου, η οποία πραγματοποιήθηκε με την σιωπηρή συγκατάθεση της αμερικανικής κυβέρνησης. Η τελευταία έπνεε τα λοίσθια λόγω του σκανδάλου Γουότεργκέϊτ και λίγες εβδομάδες μετά, ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον εξαναγκάστηκε σε ταπεινωτική παραίτηση.Το απόρρητο memo του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, με ημερομηνία 15 Ιουλίου 1974 και ώρα παράδοσης την 6η πρωινή, αποχαρακτηρίστηκε πρόσφατα στην ολότητά του. Μέσα από τις γραμμές του, φαίνεται μία προσπάθεια να παρουσιαστεί το πραξικόπημα που σχεδίασε και εκτέλεσε ο αρχηγός της ΕΣΑ Δημήτριος Ιωαννιδης ως υπόθεση που δεν αφορούσε κανένα άλλο, παρά τους Ελληνοκύπριους και η συγγραφέας, που ήταν στον ισχυρό πυρήνα της ομάδα των συμβούλων του Κίσιγκερ, δείχνει να επιμένει πως εάν δεν ενοχληθεί κανένας Τουρκοκύπριος από τους πραξικοπηματίες η Αγκυρα «ίσως να είναι συγκαταβατική σ’ αυτές τις εξελίξεις». Οπως είναι γνωστό, μέχρι τις 5 το πρωί της 20ης Ιουλίου, όταν δηλαδή ξεκίνησε η εισβολή, οι πραξικοπηματίες προφύλαξαν τους Τουρκοκύπριους. Σύμφωνα με πληροφορίες, είχε συμφωνηθεί από την πρώτη στιγμή, σε συνεννόηση με την ΟΥΝΦΙΚΥΠ, να κλείσουν οι τουρκικοί θύλακες οι οποίοι είχαν εξασφαλισμένη προστασία από τους άνδρες της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ, ώστε να μην ενοχληθεί κανένας Τουρκοκύπριος. Αντίθετα, εκατοντάδες Ελληνοκύπριοι -οι περισσότεροι οπαδοί της ΕΔΕΚ- φυλακίστηκαν και μερικοί δολοφονήθηκαν. Δικαιολογούσαν την ελληνική χούνταΗ κ. Niehuss έγραψε στον Κίσιγκερ τα εξής:«Υπάρχουν δύο πιθανότητες για την τουρκική πλευρά:»(α). Εάν οποιεσδήποτε συγκρούσεις που έχουν σχέση με το πραξικόπημα αρχίσουν να εκχύονται στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και την απειλήσουν σοβαρότατα, η Τουρκία ίσως κινηθεί για να εκπληρώσει την υπόσχεσή της για άμεση στρατιωτική βοήθεια. Αυτή η κίνηση θα έχει επιπτώσεις στην γενικώτερη τουρκο-ελληνική αντιπαράθεση.»(β) Εάν η τουρκοκυπριακή κοινότητα παραμείνει σχετικά ανεπηρέαστη και οι ανάγκες της εκπληωθούν από τη νέα κυβέρνηση, η Τουρκία ίσως να είναι συγκαταβατική σ’ αυτές τις εξελίξεις. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι ηγέτες του πραξικοπήματος είπαν όλα τα σωστά πράγματα γι’ αυτό (σ.σ. το πραξικόπημα), ότι δηλαδή είναι εσωτερική υπόθεση της Κύπρου, ότι η νέα κυβέρνηση υπόσχεται την συνέχιση των διακοινοτικών συνομιλιών (και όχι την ένωση [με την Ελλάδα] που θα ενέπλεκε την Τουρκία) και ότι η εξωτερική πολιτική δεν θα αλλάξει».Στο ίδιο απόρρητο υπόμνημα, η σύμβουλος του Κίσιγκερ δικαιολογεί λίγο-πολύ την απαράδεκτη πράξη της ελληνικής χούντας επιρρίπτοντας ευθύνη στον Μακάριο, ότι στην ουσία ερέθισε τους Ελληνες στρατιωτικούς. Γράφει στον προϊστάμενό της:«Αυτή η κατάσταση (σ.σ. εννοεί το πραξικόπημα) είναι η δυναμική λύση στις ανησυχίες της Αθήνας για τον Μακάριο από τον αρχηγό της χούντας Ιωαννίδη, Σύμφωνα με ακριβείς πληροφορίες (από τις μυστικές υπηρεσίες) είναι αυτό που πιθανολογούσε τις τελευταίες εβδομάδες ο αρχηγός της χούντας Ιωαννίδης. Οι προσπάθειες του Μακάριου για να αποσυρθούν οι Ελληνες αξιωματικοί που υπηρετούσαν στην Εθνική Φρουρά και οι οποίοι αποτελούσαν το βασικό εργαλείο επιρροής (της χούντας) στο νησί, προκάλεσε αυτά τα γεγονότα» (σ.σ εννοεί το πραξικόπημα).Η κ. Niehuss, αναφέρει στον Κίσιγκερ ότι η CIA παρακολουθεί στενά την κατάσταση. Ενημερώνει πως βασικά το ενδιαφέρον των μυστικών υπηρεσιών είχε στραφεί προς την Αγκυρα και την Μόσχα. Σύμφωνα με τους Αμερικανούς, η Τουρκία είχε στρατηγικά συμφέροντα στο νησί, λόγω της παρουσίας των Τουρκοκυπρίων, ενώ η Σοβιετική Ενωση νοιαζόταν για τα μέλη του ΑΚΕΛ, που την υποστήριζαν με φανατισμό. Γράφει στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών:

«Οι Σοβιετικοί θα παρακολουθούν με προσήλωση αυτές τις εξελίξεις (στην Κύπρο). Είναι πιστοί υποστηρικτές του Μακάριου, κάτω από τον οποίο αναπτύχθηκε την τελευταία δεκαετία ένα δυνατό τοπικό κομμουνιστικό κόμμα. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, (οι Σοβιειτκοί) ανησυχούσαν για την εντάσεις μεταξύ της Αθήνας και της Λευκωσίας και το ενδεχόμενο η Αθήνα να κινηθεί εναντίον του Μακάριου. Δεν επιθυμούν να γίνει η Κύπρος νατοϊκή».

 

         Στεναχωρήθηκε όταν άκουσε ότι ο Μακάριος ζειΣύμφωνα με τις μαρτυρίες των συνεργατών του, η αναγγελία του θανάτου του Αρχιεπισκόπου -που αποδείχθηκε ένα μεγάλο ψέμα της χούντας- δεν στεναχώρεσε καθόλου τον Αμερικανό υπουργό. Αντίθετα, ο Σίσκο, ο Μπόγιατ και άλλοι αξιωματούχοι που γνώριζαν προσωπικά τον Μακάριο, λυπήθηκαν. Οταν έγινε γνωστό πως ο Αρχιεπίσκοπος σώθηκε με την βοήθεια των Βρετανών και του ΟΗΕ, ο Κίσιγκερ δεν ήταν χαρούμενος. Γνώριζε πως ο Μακάριος «θα δημιουργούσε πάλι προβλήματα». Οι συνεργάτες του υπουργού, εισηγήθηκαν την επίλυση του προβλήματος με την επιστροφή του Μακαρίου. Με τον τρόπο αυτό απέκλειαν κάθε εμπλοκή της Τουρκίας, αφού η επιστροφή θα σήμαινε αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης. Ηταν τότε που ο Κίσιγκερ με τον σκληρό πυρήνα της ομάδας του, άρχισε να κωλυσιεργεί...        Ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου και Ιράν, Ρόμπερτ Ντίλον, προσφέρει τη δική του μαρτυρία:«Ο (διευθυντής του Γραφείου Κύπρου) Τόμας Μπόγιατ πρότεινε και είχε απολύτως δίκαιο, ότι υπήρχε λύση: να επιστρέψει ο Μακάριος στην Κύπρο και να τον επανατοποθετήσουμε στη θέση του, ως νόμιμο ηγέτη της Κύπρου. Όταν με ρώτησαν κατά πόσον οι Τούρκοι θα αποδέχονταν τον Μακάριο, απάντησα ότι εάν η κίνηση αυτή γινόταν γρήγορα τότε η Αγκυρα θα συναινούσε. Αν περνούσαν οι ημέρες, οι Τούρκοι μπορεί να είχαν αντιρρήσεις. Οι προτάσεις μας εστάλησαν στον υπουργό. Ο Κίσινγκερ δεν συμπάθησε ποτέ τον Μακάριο και ήταν ευτυχής από την απομάκρυνσή του. Του άρεσε η νέα εξέλιξη και μας έβλεπε εμάς ως χαμηλόβαθμους γραφειοκράτες με έλλειψη φαντασίας, που δεν είχαν τη δυνατότητα να αρπάξουν τις ευκαιρίες. Συζήτησε για τη λύση Κληρίδη. Ο Μπόγιατ, που ήξερε την Κύπρο, του είπε ότι ο Κληρίδης είναι σοβαρός πολιτικός, αλλά δεν ήταν η λύση. Η περιπέτεια συνεχίστηκε και δεν κάναμε τίποτα για να φέρουμε πίσω τον Μακάριο. Βαθμιαία οι θέσεις των Τούρκων σκλήρυναν και έγινε φανερό ότι δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτε άλλο, από το να προσπαθούμε να αποτρέψουμε την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο».    

Ο ΥΠΕΞ απέρριψε εισηγήσεις συνεργατών του

Δεν αποδέχθηκε

ιδέες για κυρώσεις

κατά χούντας και

άφησε τους Τούρκους

να προχωρήσουν   

Λίγες ώρες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος, τα γεγονότα αναλύθηκαν από τον υπεύθυνο Ευρώπης του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Αρθρουρ Χάρτμαν με υπόμνημά του προς τον Κίσιγκερ, όπου σημειώνονταν οι εναλλακτικές επιλογές, τις οποίες έπρεπε να μελετήσει ο πολιτικός του προϊστάμενος και στη συνέχεια να λάβει τις αποφάσεις του. Ο Χάρτμαν κάτω από τον τίτλο «επιλογές» (“Options”), έγραφε στον υπουργό Εξωτερικών τα εξής:

 

«1. Να μην κάνουμε τίποτα: Μπορούμε να ακολουθήσουμε μία γραμμή όπου ενώ θα εξετάζουμε την πρόσφατη βία η αμερικανική κυβέρνηση δεν θα αναμειχθεί στην κατάσταση στην Κύπρο. Αυτή είναι και μια μη εφικτή επιλογή λαμβάνοντας υπόψιν την προηγούμενη άμεση ανάμειξη μας στην Κύπρο, την συχνά επαναλαμβανόμενη πολιτική μας που υποστηρίζει μια ειρηνική λύση των κυπριακών προβλημάτων στη βάση ενός ενιαίου, κυριάρχου και ανεξάρτητου κράτους και των τόσων μας δηλώσεων ενάντια στη βία από οποιαδήποτε πηγή σε σχέση με την Κύπρο. Πέραν αυτής της θέσης θα το καθιστούσαμε δύσκολο για την αμερικανική κυβέρνηση να διαβεβαιώσει την επιρροή των ΗΠΑ σε ένα μελλοντικό στάδιο που οι Έλληνες και οι Τούρκοι μπορεί να εμπλέκονταν σε στρατιωτική αντιπαράθεση και να μας καταστήσει τρωτούς σε πολύπλοκες σοβιετικές αλλαγές. Αυτή η επιλογή θα έφερε επίσης έντονη κριτική δημόσια, από τον Τύπο και το Κογκρέσο μιας πολιτικής που θα ήταν μια de facto υποστήριξη του ελληνικού πραξικοπήματος.

 

2. Προσπάθεια αποκατάστασης του status quo χωρίς κυρώσεις: Έχουμε την επιλογή να πληροφορήσουμε τον στρατηγό Ιωαννίδη άμεσα και ξεκάθαρα ότι η αμερικανική κυβέρνηση είναι ενάντια στη βία στην οποία κατέληξε τη ελληνική κυβέρνηση καθώς και στην ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης της Κύπρου. Θα μπορούσαμε να καλέσουμε την κυβέρνηση της Ελλάδας να αποσύρει τους αξιωματικούς της και τα στρατιωτικά στελέχη της για να επιτρέψει στην κυβέρνηση της Κύπρου να επανακτήσει τα συνταγματικά της δικαιώματα. Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να πλαισιωθεί από μια ανανεωμένη έκφραση υποστήριξης μιας ειρηνικής λύσης του Κυπριακού προβλήματος μέσω διακοινοτικών συνομιλιών βάση μίας ενιαίας, κυρίαρχης και ανεξάρτητης Κύπρου. Αυτή η πολιτική πιθανόν να ευχαριστούσε τους Σοβιετικούς και τους Τούρκους αλλά θα ήταν πολύ δύσκολο να τη δεχτεί ο στρατηγός Ιωαννίδης. Αν περιοριστούμε σε διπλωματικές αντιπροσωπείες είναι δυνατό ο στρατηγός Ιωαννίδης και το ελληνικό καθεστώς απλά να μας αγνοήσουν.

 

3. Προσπάθεια αποκατάστασης του status quo με κυρώσεις: Μία τρίτη επιλογή θα ήταν να ακολουθήσουμε την ίδια γραμμή όπως τονίσαμε στη δεύτερη επιλογή μας πιο πάνω αλλά στηρίζοντάς την με μια σειρά από κυρώσεις αρχίζοντας από τον τερματισμό στρατιωτικής βοήθειας ως και στη διακοπή διπλωματικών σχέσεων με την Ελλάδα και έτσι θα μπορούσαμε να ρισκάρουμε το χάσιμο στρατηγικών εγκαταστάσεων που έχουμε στο νησί.  Μελετούμε το ενδεχόμενο μιας ενέργειας μαζί με άλλα κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, το ΝΑΤΟ SYG Luns, την Ομόσπονδη Δημοκρατία της Γερμανίας και τα Ηνωμένα Έθνη».

 Ο Κίσιγκερ δεν έπραξε τίποτα... Δεν συμφώνησε με καμία εισήγηση των συνεργατών του. Αντίθετα οδήγησε τα πράγματα εκεί που πίστευε πως εξυπηρετούνταν τα στρατηγικά συμφέροντα της Ουάσιγκτον. Στις 20 Ιουλίου οι Τούρκοι στρατιώτες εισέβαλαν στο νησί, όπου παραμένουν μέχρι σήμερα. Και είναι γεγονός πως από το 2004, όταν κατατέθηκε ενώπιον των Κυπρίων το φιλοτουρκικό σχέδιο Ανάν, μέχρι και σήμερα, όλες οι προσπάθειες των Αμερικανών είναι εμφανέστατα αντικυπριακές και είναι πλέον ορατός ο κίνδυνος νομιμοποίησης των τετελεσμένων της εισβολής...   Πηγές:Memorandum for Secretary Kissinger from Rosemary Niehuss με τιτλο: Cyprus Coup by Greek-Officered National Guard and Death of Makarios, Ημερομηνία 15 Ιουλίου 1974, Ωρα: 6 π.μ., Χαρακτηρισμός: Απόρρητο (secret). Εγγραφο του Εθνικού Συμβουλίου Ασφάλειας του Λευκού ΟίκουΒιβλίο «Τα μυστικά αρχεία του Κίσιγκερ» των Κώστα Βενιζέλου και Μιχάλη Ιγνατίου, Εκδόσεις ΛιβάνηΕπίσης: Department of State - Action Memorandum στον υπουργό (Κίσιγκερ) από τον Αρθρουρ Χάρτμαν, 15 Ιουλίου 1974, Department of State - Secret memo, 17 Ιουλίου 1974, . Department of State - Confidential memo του Αρθρουρ Χάρτμαν στον ΚίσιγκερΣυνεντεύξεις με τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο και τον διευθυντή του Γραφείου Κύπρου Τόμας Μπόγιατ.